Pracownicze plany kapitałowe to powszechny system gromadzenia oszczędności przez osoby świadczące pracę obowiązujący od 1 stycznia 2019 r. Powszechność systemu oznacza, że pracodawcy mogą się zwolnić z jego prowadzenia jedynie w wyjątkowych okolicznościach, a obowiązek zapisania do PPK dotyczy nie tylko pracowników, ale także innych – wskazanych w ustawie – osób wykonujących pracę zarobkową, np. zleceniobiorców. Uprawnienia osób zatrudnionych do uczestnictwa w PPK i związane z tym obowiązki podmiotów zatrudniających są uzależnione przede wszystkim od wieku osoby wykonującej pracę zarobkową.
Pracownicze plany kapitałowe
Ustawa z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, która reguluje zasady tworzenia PPK, obowiązuje od 1 stycznia 2019 r. Założeniem ustawy jest tworzenie PPK w poszczególnych zakładach pracy w celu systematycznego gromadzenia oszczędności przez uczestników PPK z przeznaczeniem na wypłatę po osiągnięciu 60 roku życia. Wdrożenie PPK w danym zakładzie pracy odbywa się przez zawarcie przez pracodawcę dwóch odrębnych umów z instytucją finansową. Po pierwsze, pracodawca, w swoim imieniu, zawiera umowę o zarządzenie PPK, które reguluje podstawowe zagadnienia dotyczące pracowniczych planów kapitałowych. Po drugie, pracodawca, w imieniu uczestników, zawiera umowę o prowadzenie PPK, co skutkuje zapisaniem poszczególnych uczestników do PPK. Status osoby zatrudnionej uprawnionej do uczestnictwa w PPK przysługuje nie tylko pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, ale także zleceniobiorcom, usługodawcom, osobom wykonującym umowę agencyjną bądź pracę nakładczą, członkom rady nadzorczej, członkom rolniczych spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych, jeśli z tego tytułu podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym. Uczestnikiem PPK może być przy tym każda osoba zatrudniona wskazana powyżej, która ukończyła 18. rok życia, przy czym obowiązki pracodawcy i uprawnienia osoby zatrudnionej ulegają zmianie po osiągnięciu przez nią 55. i 70. roku życia.
Osoby zatrudnione, które ukończyły 70 rok życia
Z uwagi na zasadniczy cel ustawy, którym jest systematyczne gromadzenie oszczędności przez osobę świadczącą pracę z przeznaczeniem na ich wypłatę po 60 roku życia, obowiązek utworzenia i prowadzenia PPK nie powstaje w odniesieniu do osób, które ukończyły 70 rok życia. W którym momencie pracodawca dokonuje weryfikacji wieku pracownika? Zgodnie z przepisami ustawy, umowy o prowadzenie PPK nie zawiera się w imieniu osoby zatrudnionej, która najpóźniej w pierwszym dniu zatrudnienia ukończyła 70. rok życia.
W zależności od podstawy wykonywania pracy, za pierwszy dzień zatrudnienia uznaje się:
- w przypadku pracowników – dzień nawiązania stosunku pracy (tj. datę zawarcia umowy o pracę albo dzień wskazany w umowie, jeśli pracownik rozpoczyna pracę w innym dniu niż dzień zawarcia umowy);
- w przypadku zleceniobiorców, usługodawców, osób wykonujących umowę agencyjną bądź pracę nakładczą – dzień oznaczony w umowie, jak dzień rozpoczęcia jej wykonywania;
- w przypadku członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych lub spółdzielni kółek rolniczych – dzień rozpoczęcia wykonywania pracy na rzecz spółdzielni;
- w przypadku członków rady nadzorczej – pierwszy dzień pełnienia funkcji w radzie.
Jeśli zatem podmiot zatrudniający, u którego działa PPK, zatrudnia osobę, która w pierwszym dniu zatrudnienia (ustalonym zgodnie z powyższymi zasadami) ukończyła 70. rok życia, wówczas taka osoba nie jest uprawniona do uczestnictwa w PPK. W konsekwencji pracodawca nie zawiera dla niej umowy o prowadzenie PPK.
W przypadku gdy podmiot zatrudniający w pierwszej kolejności zatrudnia pracowników i inne osoby zatrudnione, a następnie tworzy PPK, wówczas uznaje się, że ocena, kto zostanie zapisany do PPK, biorąc pod uwagę wiek danej osoby, powinna zostać dokonana na dzień zawarcia umowy o prowadzenie PPK, przy czym nie później niż ostateczny termin na zawarcie umowy wynikający z ustawy (który jest uzależniony od całkowitej liczby osób zatrudnionych w danym podmiocie).
W stosunku do osób, którym ze względu na ukończenie 70. roku życia nie przysługują uprawnienia do uczestnictwa w PPK, podmiot zatrudniający nie ma żadnych obowiązków w zakresie pracowniczych planów kapitałowych.
W świetle powyższych rozważań nasuwa się pytanie, czy pracodawca w umowie o zarządzenie zawartej z instytucją finansową mógłby zmienić powyższą zasadę przewidując, że osoby, które w pierwszym dniu zatrudnienia ukończyły 70. rok życia także mogą złożyć wniosek o zapisanie do PPK. Przedmiotowa zmiana byłaby niewątpliwie korzystna dla pracowników, jednakże brzmienie ustawy nie pozostawia w tym względzie wątpliwości – nawet korzystne odstępstwa na rzecz pracowników nie są możliwe, zwłaszcza, że część kosztów związanych z uczestnictwem w PPK ponosi państwo.
Osoby zatrudnione w wieku 55-70
Odmiennie ustawa reguluje sytuację osób, które ukończyły 55. rok życia, a nie ukończyły 70. Mianowicie, w odniesieniu do tej grupy nie przewidziano mechanizmu automatycznego zapisania do PPK, jak w przypadku osób w wieku pomiędzy 18. a 55. rokiem życia. Podmiot zatrudniający ma obowiązek poinformować osobę, która ukończyła 55. rok życia i nie ukończyła 70. o możliwości uczestnictwa w PPK. Jeśli zdecyduje się ona przystąpić do programu, ma obowiązek złożyć podmiotowi zatrudniającemu odpowiedni wniosek, na podstawie którego następuje zawarcie umowy o prowadzenie PPK, w następstwie którego staje się ona uczestnikiem programu. Wniosek będzie prowadził do zapisania do PPK tylko w przypadku, gdy w okresie 12 miesięcy przed dniem złożenia wniosku, osoba była zatrudniona w podmiocie zatrudniającym łącznie przez co najmniej 3 miesiące.
Zmiana statusu osoby zatrudnionej w trakcie gromadzenia środków
Ustawa o PPK nie przewiduje automatycznego zakończenia uczestnictwa w PPK wraz z osiągnięciem 55. lub 70. roku życia. Powyższe oznacza, że do momentu rezygnacji przez uczestnika, podmiot zatrudniający ma obowiązek odprowadzać comiesięczne składki do instytucji finansowej, z którą zostały zawarte umowy o zarządzenie i prowadzenie PPK.
dr Agata Miętek, adwokat, ekspert BCC ds. prawa pracy
Komentarz redakcyjny Flexi.pl:
Uważamy, że warto oszczędzać w każdej możliwej formie, bez względu na wiek. Wokół PPK narosło wiele mitów i obaw. Z perspektywy pracodawcy, który podjął to wyzwanie, PPK może być traktowane jako dodatkowy benefit. Na rynku pracownika może być to kolejny czynnik przekonujący do naszej firmy. Z perspektywy pracownika, zwłaszcza w wieku na kilka czy kilkanaście lat przed przewidywaną emeryturą, sprawa wydaje się jeszcze bardziej oczywista: jeśli ja wpłacam np. 50 zł, a drugie 50 zł wpłaca mi pracodawca i państwo (to tak w uproszczeniu), to, co musiałoby się stać, że mógłbym stracić? Mamy nadzieję, że ta powyższa porada prawna, wyjaśnia z kolei wątpliwości organizacyjne, które mogą się pojawiać przy PPK w przypadku pracowników w wieku okołoemerytalnym.
